Seminar

Bij geweld denken we al gauw aan lichamelijke agressiviteit of technologische oorlogsvoering. Minder oog hebben we voor het geweld dat verstopt zit tussen onze woorden, beelden en gewoontes. Toch zou hierin weleens de angel van de geweldsproblematiek schuilen. Tenzij we ervan uitgaan dat de mens een agressief en ongetemd beest is, ‘zondig en tot niets goeds in staat’, moeten mensen voor geweld klaargestoomd worden. Hoe worden we geweldsbereid gemaakt? Welke rol speelt daarin de taal die we spreken? Welke rol spelen de beelden waarmee we ons vermaken? En ook: welke rol spelen de hoop en de verwachtingen, de gewenning en de verveling die de zich steeds verder perfectionerende techniek ons dikwijls ongemerkt aansmeert?

Geweldsvoorbereiding gaat sluimerend en haast niet detecteerbaar te werk. Hoe functioneert dat? De dubbelzinnigheid van de taal lijkt hier op cynische manier te helpen. Geen betere geweldsvoorbereider dan de dubbele tong. En helaas, hiertoe leent zich bij uitstek de religieuze taal. De Christelijke vredesboodschap ontpopte zich, in de geschiedenis, meermalen als een wolf in schaapskleren. Een andere subtiele strategie van geweldsvoorbereiding is het vaag houden van auteur en intentie. Wie spreekt, spreekt ‘in naam’ van ‘het algemeen’ – dus in naam van dat wat geen naam kan hebben – en spreekt in termen van het Men zegt dat … En de intentie van het geweld voorbereidende spreken is daarbij verborgen. Niet de klipklare propaganda of de ophitsende politieke leuzen zijn het gevaarlijkst, maar de daaraan voorafgaande schepping van een latente sfeer van geweldsbereidheid. Dankzij onze uiterst gesofisticeerde communicatietechnieken blijft, ook in tijden van vrede, onze geweldsbereidheid gevoed. Religie en techniek schudden elkaar hier hartelijk de hand.

Aan de hand van de oorlog in de Oekraïne, gevoed door zowel communicatietechnologie als door religieuze beeldvorming, gaat Hans Achterhuis in op de vraag hoe de bereidheid tot geweld doordringt tot in de fijnste poriën van onze ziel. Hij grijpt daarbij terug op zijn indrukwekkende oeuvre, waarin hij de relatie tussen geweldbereidheid en techniek en religie telkens opnieuw overdacht. In zijn laatste boek Geloven in geweld (2021) ontrafelt Hans Achterhuis de relatie tussen religieuze taal en geweldsbereidheid aan de hand van de terroristische aanslagen van moslimfundamentalisten, de aanval van christelijke fundamentalisten in Amerika op het Capitool begin 2021 en de boeddhisten in Myanmar die de islamitische Rohingya vervolgen. In de cursus zal hij, in voortdurende uitwisseling met de deelnemers, zijn bevindingen ook delen en toepassen op het Oekraïne-conflict. Hij zal daarbij gebruik maken van de ideeën van Hanna Arendt, waarover zijn nieuwe boek zal gaan.

De plaats Le Climont lijkt bij uitstek geschikt om over deze kwesties te denken en te spreken. Gelegen op de grens tussen de Elzas en het oude Frankijk – la France de l’intérieur -, hebben zich in deze streek vanaf de middeleeuwen keer op keer bittere conflicten afgespeeld. Nu eens spraken de Elzassers Duits, dan weer Frans; nu eens voelden ze zich gesteund door een protestants-Lutherse geest, dan weer door een meer katholieke of ook radicaal seculiere Franse geest.

Tijdens de studieweek zal er volop ruimte zijn voor discussie naar aanleiding van door Hans Achterhuis gehouden inleidingen, Ook zullen fragmenten uit het voornoemde boek bestudeerd worden, alsmede enige theorieën over taal- en geloofsgeweld waarop Achterhuis zich beroept.

Op het programma staan ook enkele excursies, zoals naar het voormalig Duits én Franse concentratiekamp Struthof en het Mémorial de l’Alsace-Moselle op een steenworp van Le Climont gelegen. Ook staat er een dagexcursie gepland naar Straatsburg, ‘hoofdstad van Europa’: we spreken onder meer met vertegenwoordigers van één van de Europese instituties.

Op een van de avonden staat een ontmoeting gepland met de predikant Gerard Janus. Hij geeft van binnenuit inzicht in de spanningen die nog altijd in de Elzasser ziel heersen door zijn boek « La demeure du silence » te presenteren en  te vertellen over zijn familiegeschiedenis, waarin sommigen kozen voor het Nazi-regime, anderen voor Frankrijk.

Deelnemers krijgen het boek De andere Elzas. Reisgids voor de bewuste bezoeker. (Zoetermeer: Meinema, 2011) door Chris Doude van Troostwijk cadeau.

De inschrijvingen voor heel binnenkort!